BDSM RTV MEDIA NIEUWS!!!!


20 sept 2009


De man die Vlaanderen verjamberste


Bron: www.standaard.be De Standaard - Groot Bijgaarden,Belgium

Aan de vooravond van zijn memoires: pieken en dalen van Paul Jambers - Met een vuistdik boek, dat vanaf volgende week in de boekhandel ligt, blikt Paul Jambers terug op zijn lange tv-carrière. Zijn vrienden en vijanden maken nu al de balans op: 'Een bescheiden mens was Paul niet.'


Ook als het over zijn eigen memoires gaat, ziet Paul Jambers het groots. Op twee- of driehonderd bladzijden terugblikken op zijn rijkgevulde leven vond de tv-maker een beetje minnetjes. Het werden dus 718 bladzijden, zonder foto's. Daarmee laat hij Leo Tindemans (608 bladzijden) net achter zich en moet hij nauwelijks onderdoen voor Wilfried Martens (936 bladzijden) of Gaston Eyskens (1005 bladzijden), en dat zijn toch alledrie ex-premiers.

De afgelopen 25 jaar lokte Jambers heel tegenstrijdige meningen uit in Vlaanderen, maar één ding loochende niemand, ook hijzelf niet: dat hij bovengemiddeld begiftigd was met zelfvertrouwen, met savoir-faire, met energie. Legendarisch zijn Jambers' lezersbrieven in het weekblad Humo als iemand het gewaagd had om hem, of zijn werk, verkeerd te begrijpen. Ontelbaar zijn de interviews waarin hij bladzijden lang van leer trekt tegen minder begaafde tv-makers die hem zijn succes niet gunnen. Het viel dus enigszins te verwachten dat ook zijn laatste recht van antwoord iets langer dan gebruikelijk zou uitvallen.

'Ik heb dat altijd bizar gevonden', lacht Mike Verdrengh, die bij VTM programmadirecteur was toen Jambers daar, begin jaren negentig, binnenstormde. 'Bij negatieve kritiek dacht ik meestal: ach, morgen is er een nieuwe krant. Maar Paul ging altijd in de tegenaanval. Soms op het hilarische af. Toen ik een paar jaar geleden een half verkeerd woord over hem zei in een uitzending van Spraakmakers, nam Paul me dat oprecht kwalijk: “Bekijk mijn programma's nog maar eens goed.,

''Wij tegen de wereld'
Hypergevoelig dus, maar Jambers kreeg er ook stevig van langs. Van collega-journalisten als Gui Polspoel, die hem 'voyeuristisch' vond. Of van Siegfried Bracke, die de 'verjambersing' van de tv-verslaggeving hekelde. Van de filmmaker Dominique Deruddere, die hem zelfs mee verantwoordelijk achtte voor de opgang van extreemrechts. Of van een van zijn grote voorbeelden, de documentairemaker Maurice De Wilde, die het zonde vond dat hij zijn talent verspilde aan maatschappelijk irrelevante onderwerpen. Premier Dehaene was, zoals gebruikelijk, het kortst van stof: 'Jambers is het slechtste programma van Vlaanderen.

'De archiefmappen puilen uit van de interviews waarin Jambers zichzelf te vuur en te zwaard verdedigt, zeker in zijn VTM-tijd, vanaf begin jaren negentig. Maar verlammend werkte de kritiek nooit, integendeel, ze stuwde hem vooruit.

'Het was wij tegen de rest van de wereld', vertelt Désiré Naessens, een van de eerste werknemers van Jambers' productiehuis en de broer van zijn echtgenote, Pascale. 'We kregen het hard te verduren, bijvoorbeeld in De Standaard (lachje). Ze schreven dat we te veel aandacht besteedden aan de marge van de samenleving. Wel, wij hielden van die underground. We waren ervan overtuigd dat die verhalen óók iets vertelden over onze maatschappij. En de tegenkanting die we kregen, sterkte ons in dat groepsgevoel.

'Eenzelfde geluid bij Chris Michel, ook een van Jambers' eerste werknemers en ondertussen woordvoerder van Vlaams minister Geert Bourgeois. 'Die eerste ploeg hing echt enorm aan mekaar: Désiré, Luk Alloo, ik. We gingen erg vaak samen op stap. Bijna niemand had een relatie, en wie er wél een had, zat thuis met problemen (lacht). We waren eigenlijk continu aan het werk. Altijd moest er wel een getuige gezocht worden. Anders zwaaide er wat op maandagmorgen: dan was het redactievergadering en kon Paul geweldig uitvliegen.

'De sportjournalist Filip Joos, die ook ooit nog even bij Jambers passeerde, zal het niet gauw vergeten. 'Ik trok er altijd met knikkende knieën naartoe. Ik was pas bij hem aan de slag en moest op zoek naar de mensen voor de uitzending Eeuwig jong. Ik had een man gevonden van rond de zeventig die met treintjes speelde. Dat leek me wel iets. Toen ik hem daarover vertelde, ontplofte hij: “Treintjes? Maar man, ik zoek vrouwen die er vooraan de twintig uitzien en zeventig zijn.' Dat was: welcome to the real world. Na vijf maanden heb ik mijn ontslag gegeven. (lacht) Allicht twee uur voor hij me zelf aan de deur had gezet.

'Een zweetdief was Jambers niet. Zijn BMW stond er al als zijn ondergeschikten arriveerden op het werk. In personeelsadvertenties werd er geen geheim gemaakt van het arbeidsethos bij Jambers TV Productions: 'De researcher werkt dag en nacht, kent geen werkuren, geen familiefeestjes, geen doktersbriefjes.' Naessens: 'Die advertentie was natuurlijk niet gespeend van enige humor, maar het klopte ook wel. We dachten niet in termen van overwerk. En we vonden dat niet erg, omdat we het gevoel hadden dat we meewerkten aan een programma dat geschiedenis schreef.

'Telefoon!
Jambers was ambitieus. Volgens Etienne Vermeersch zat die Sturm und Drang er al heel vroeg in. Hij gaf les aan de jonge Jambers, toen die een regisseursopleiding volgde aan het RITS in Brussel. 'Elk jaar heb je wel een paar studenten die je bijblijven', vertelt Vermeersch. 'En Paul Jambers was er zo een. Ik herinner me die gedrevenheid: hij had een erg duidelijke visie en wilde een spoor trekken. In de media, natuurlijk. Daarom ben ik hem altijd blijven verdedigen: omdat ik vond dat hij het recht moest hebben om zijn ding te doen. En omdat dat ding vaak, niet altijd, ook heel relevant was.

'Maar Jambers moet wel helemaal onder aan de ladder beginnen. Als hij, als afgestudeerd regisseur, op de VRT mag starten, is het bij het bejaardenprogramma Jonger dan je denkt. Als hij jaren later eindelijk beslist om journalist te worden, en vervolgens ook slaagt voor het strenge BRT-examen, belandt hij op de redactie van Het Journaal. Dat was niet de bedoeling.

'Presenteren, bijvoorbeeld, dat ging Paul echt niet af', zegt Siegfried Bracke. 'En dat moest elke journalist toen nog doen. Ik werkte zelf nog niet voor de openbare omroep, maar ik herinner me een journaal waarin hij het helemaal kwijt was.' Tijdens de uitzending begon de telefoon die daar, zo dacht iedereen, als decoratie stond, plots te rinkelen. Het was een eindredacteur die wilde melden dat een item verviel. Bracke: 'Al zijn papieren lagen door mekaar, hij wist niet meer wat te doen. (lacht) Hilarische televisie.

'Het bracht Jambers meteen een stap dichter bij zijn grote droom: lange reportages draaien. Als anker is hij niet langer gewenst en in een mum van tijd slaagt hij erin om zich een plek te veroveren in de vaste ploeg van Panorama, het vlaggenschip van de openbare omroep. Hij is niet van plan om er een meelopersrol te vervullen. Jambers is een regisseur die in beelden denkt, die vindt dat een tv-reportage meer moet zijn dan wat illustraties bij een interview met een of andere deskundige. Hij wil gewone Vlamingen aan het woord laten, eerder dan anderen te laten zeggen wat die Vlamingen denken of voelen. En hij wil dat er liefst zoveel mogelijk mensen kijken.

'Een bescheiden mens was Paul niet', zegt Paul Muys, een van zijn toenmalige Panorama-collega's, droogjes. 'Maar daarom was hij nog niet onaangenaam. Hij was als ex-RITS-student enorm begaan met de manier waarop iets in beeld werd gebracht. Hij had daar heel uitgesproken ideeën over: hij dirigeerde de cameramensen en monteerde ook zelf. Dat deden wij niet.' Dirk Tieleman: 'Hij praatte over niks anders dan het werk. Hij was er dag en nacht mee bezig, liever dat dan op café te gaan. Net zoals ik.

'Pieken Xaviertje

Op de redactie van Panorama, een bastion van sterke persoonlijkheden, zorgt de komst van Jambers in de tachtig voor spanningen. Tieleman; 'Ik kwam van de radio en belandde daar plots tussen al die talenten en ego's. Ze waren vrij meedogenloos voor mekaar, soms zelfs onmenselijk. Daar moest heibel van komen. Paul wilde die redactie leiden, maar niemand volgde hem. Het waren daar allemaal leiders.

'Collega's als Walter Zinzen en Paul Muys ergeren zich aan de populaire aanpak van Jambers. 'We vonden dat hij het bijkomstige tot groot nieuws verhief', vertelt Zinzen, die verder geen zin heeft om de oude vete nieuw leven in te blazen. 'Paul maakte ook goede dingen, maar hij was toch vooral de voorloper van heel wat kwalijke evoluties. Hij probeerde de journalistiek zoals wij die bedreven, van karakter te veranderen. Hij veranderde het aanschijn van Panorama. Tot mijn spijt.

'De kijker kiest de kant van Jambers: zijn reportages scoren uitstekend. En hij zorgt er zelf voor dat iedereen het weet. Aan het eind van een behoorlijk hilarisch Humo-interview met Wilfried Hendrickx vist Jambers een bundeltje grafieken uit zijn kast: het zijn de kijkcijfers van Panorama. En wat blijkt? Zowat alle pieken zijn het werk van Jambers zelf. Meer heeft Hendrickx niet nodig om de bijnaam 'Pieken Paultje' te lanceren, hij zal nog jaren meegaan. William Van Laeken, nu nog steeds Panorama-presentator: 'Paul wist zijn pr goed te verzorgen (lacht). Want eigenlijk scoorde ook Xavier Waterloos uitstekend. Alleen heeft niemand het ooit over “Pieken Xaviertje, gehad.

'Zijn beruchtste reportage, die over de Millet-rage bij jongeren, haalt meer dan twee miljoen kijkers. Ze brengt een maatschappelijk debat over merkenkleding op gang. Haast niemand betwist dat het straf werk was, net zoals de uitzending over jonge Marokkaanse meisjes die met veel liefde 'autochtone' bejaarden verplegen. Paul Muys: 'Dat was fris van stijl én het ging over relevante situaties. Al is het nu ook weer niet zo dat Paul toen tv maken in Vlaanderen heeft uitgevonden. Soms stelt hij het zo voor, maar dat klopt niet. Wij maakten ook goede uitzendingen.

'Hete kussen van Paul
Veel omstredener zijn andere Jambers-reportages zoals die over vakantieliefdes, waarvoor hij tijdens de zomervakantie naar Spanje trekt. Dat levert sexy televisie op, in alle betekenissen van het woord. Zo getuigt een achttienjarige jongen in Hete kussen uit Mallorca dat hij die week al vier meisjes heeft 'gehad'. De kijkcijfers pieken weer, maar Jambers vangt ook bakken kritiek. Ook op de eigen redactie is niet iedereen enthousiast: enkele collega's hekelen in een nota 'de spruitjeslucht van sommige reportages' en het is duidelijk dat ze het over Jambers hebben. Zinzen: 'Die uitdrukking kwam van Muys.' Muys: 'Een vondst van Zinzen.

'William Van Laeken was veel milder, en is dat nog steeds. 'Jambers heeft heel veel invloed gehad', zegt hij. 'Paul heeft de verdienste gehad om als een van de eersten gewone mensen te portretteren. Tegenwoordig is de slinger doorgeslagen. Als deskundige raak je er haast niet meer op (lacht). Ik heb het ook al aan Paul zelf gezegd: in die Panorama-tijd heeft hij zijn beste reportages gedraaid.

'Jambers is bijvoorbeeld de eerste die een reportage over aids draait in Vlaanderen, of over de Clouseaumania. Hij vertoeft op dat moment nog niet voltijds in de marge, hij speurt naar fenomenen in het centrum van de samenleving. Muys, verrassend positief, deelt die mening: 'De meesten onder ons vonden hem een erg goede journalist. Die verhalen over al die tegenkanting tegen Jambers berusten grotendeels op een mythe. Dat zat vooral in zijn hoofd.

'Dat hoofd van Jambers blijft fascineren: waar kwam die constante hang naar aandacht, soms erg geestig, vaak ook gênant, toch vandaan? Het gaat er met ouder worden niet uit: in zijn memoires, waar we verder niets over verklappen, zijn, even schatten, 150 bladzijden gewijd aan het wel heel levendige liefdesleven van de tv-presentator. Als zijn programma nog had bestaan, dan was hij een uitstekende getuige geweest. In de aflevering 'Oudere playboys', bijvoorbeeld, al zou hij ook in 'Abortus', 'Workaholics', 'Alcohol in het verkeer' of 'Sex in het bos' kunnen opdraven. Keuze genoeg.

Zonder parachute
Hoe dan ook, Jambers voelt zich op een bepaald moment niet langer in zijn sas bij Panorama. Ruim een jaar na de oprichting van VTM trekt hij de deur van de VRT achter zich dicht. Op de eerste werkdag na de vakantie trekt hij met een frigobox vol champagne naar de redactievergadering, brengt zijn collega's op de hoogte van zijn vertrek en kondigt enkele uren later op een persconferentie met VTM-kopstukken de oprichting van zijn eigen productiehuis aan. Dat zal programma's leveren voor de commerciële omroep. Het was toen een historische stap. Dat een ster van de openbare omroep zijn vaste benoeming liet voor wat ze was, een startkapitaal leende en voor eigen rekening ging werken, was voorpaginanieuws.

'Hij sprong zonder parachute uit het raam', herinnert Leo Neels zich, toen topman van VTM. 'We hebben toen stevig onderhandeld over de prijs van zijn programma's. Dat ging hard tegen onzacht. (lacht) Hij ging daar niet licht overheen. Zoals elke startende ondernemer deed hij aanvankelijk zowat alles: 's ochtends de deur openen, concepten bedenken, filmen, interviewen, onderhandelen, en 's avonds de deur weer dichtdoen. Veel flair en groot professionalisme, zo herinner ik mij hem. Het eerste vind je vaak in de mediawereld, het tweede is zeldzamer.

'Maar Jambers lukt, bij VTM herhaalt 'Pieken Paultje' zijn kunstje. De reportages die hij tijdens zijn eerste jaar maakt voor Telefacts, doen het uitstekend. Hij wordt na een jaar beloond met een eigen programma dat zijn naam draagt. Volgens Verdrengh was Jambers cruciaal voor het succes van VTM in die jaren. 'Hij was héél belangrijk', zegt Verdrengh. 'Guido (Depraetere, red.) en ik waren er niet zelf op gekomen, maar we vonden wel een uitstekend plan. Jambers, dat was alles in één: informatie, entertainment, human interest en reality. Voor Paul bestonden al die muren niet. Twee miljoen kijkers haalde hij toen. Twee miljoen! Da's hallunicant vanuit hedendaags oogpunt.

'Voor dat succes waren Jambers' researchers cruciaal. Désiré Naessens was een van de eersten die een vast contract wisten te bemachtigen. 'Ik moest mijn laatste examen nog afleggen, toen Paul bij de BRT vertrok. Ik kreeg zijn nummer te pakken en sprak iets in op zijn antwoordapparaat: “Ik ben Désiré Naessens, ik ben journalist en ik heb belangrijke informatie., Paul hing meteen aan de lijn. Hij had direct begrepen dat ik nog geen journalist was (lacht). Maar ik mocht toch eens langskomen voor een gesprek. Hij doceerde drie kwartier lang over zijn kijk op tv-maken, heel gedreven. Vervolgens zei hij dat hij niet de middelen had om iemand in dienst te nemen.

'Tenzij Naessens natuurlijk bewees dat hij iets kon betekenen voor Jambers. 'Hij vroeg me of ik voor een reportage over autodiefstal een paar autodieven kon vinden. Ik zag het als een manier om van mij af te raken, maar twee dagen later belde ik hem op: “Ze zitten hier naast mij in de zetel., Toen ik dat nog een paar keer voor mekaar kreeg, mocht ik toch beginnen.

'Jan Segers, ondertussen programmadirecteur van de VMMA, pakte het slimmer aan. 'Ik had er een foto met mijn vriendin bij gestopt. Ik dacht: als hij ziet dat ik een mooie vrouw heb, zal hij denken: die kan iets. En het heeft gewerkt (lacht).'RariteitenkabinetSegers mag beginnen, maar wel in een verschroeiend ritme: Jambers moet elk seizoen minstens 20 uitzendingen afleveren aan de Medialaan. En Vlaanderen is Amerika niet: de lading getuigen is niet oneindig. Soms lijkt het erop alsof elke dronkelap of seksverslaafde met een bezoekje verrast wordt. De afspraak met VTM was dat Jambers zich niet met actuele, politieke of sociaaleconomische onderwerpen zou bezighouden.

'Het was toch een beetje een rariteitenkabinet', vindt Muys. 'Ik had er geen boodschap meer aan. En ik vond dat zijn energie een beter doel waardig was. Nu ja, Paul was een ondernemer geworden, hé. (serieus) Dat is ook een verdienste: hij verschafte mensen werk.' William Van Laeken: 'Er doken allerhande rare kwiebels op in Jambers. Dat programma was journalistiek minder waard dan wat hij bij Panorama deed. Hij richtte zich te eenzijdig op vreemde mensen, allicht met een oog op de kijkcijfers. Toch heb ik Paul nooit aangevallen, dat verdiende hij niet.

'De toenmalige VTM-baas Leo Neels heeft 'vragen' als hij nu terugblikt. 'Moet je sommige personen die zichzelf willen exposeren, niet beschermen tegen de eigen dadendrang? De eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat ik daar toen al niet helemaal zeker over was. Maar ik herinner mij dat men dat bij VTM geen correcte deontologische afweging, maar een paternalistische reflex vond.

'Jambers krijgt ook vaak af te rekenen met heel pijnlijke kritiek: hij zou mensen hebben betaald voor hun medewerking, hij zou zijn getuigen niet genoeg tegen zichzelf beschermen, hij zou situaties ensceneren. Maar geen enkele van die beschuldigingen kan hardgemaakt worden. Filip Joos gelooft ze ook niet: 'Sterker nog, ik durf er mijn hand voor in het vuur te steken: dat heeft hij niet gedaan. Paul stelde soms vragen die ik schaamteloos vond, maar hij was in zekere zin wel “integer,. Alleen was het echt niets voor mij.

'Het Jambers-team ging, zo zagen ze het zelf, door waar anderen ophielden. Jan Segers: 'Tegenwoordig durven tv-makers niet meer zo streng te zijn voor hun mensen als Paul toen. Ik heb dagenlang op de gekste plekken doorgebracht, om toch maar een getuige te vinden.

'Jan Eelen, die met In de Gloria geregeld dicht in de buurt van een Jambers-parodie kwam, is niet onder de indruk. Hij vindt de erfenis van de tv-maker zonder meer kwalijk. 'We werden misselijk van dat soort tv', zegt hij. 'Vooral in de laatste jaren, toen hij het roer had doorgegeven aan enkele jonge reporters. We vonden dat ziek. In het begin lachte je nog met die reportages over, ik zeg maar wat, plasseks, maar op den duur niet meer. Ooit maakte Jambers relevante reportages, bijvoorbeeld over de doopfeesten van de studentenclubs, maar op een gegeven moment is hij echt doorgeslagen. Als hij eerlijk is, moet hij dat ook toegeven. In zijn plaats zou ik mijn ogen niet kunnen dichtdoen op die boot van hem: die heeft hij verdiend met de miserie van anderen.

'Jambers en zonen
Zijn medestanders van toen blijven Jambers door dik en dun verdedigen. 'Paul kréég dat imago van sensatiezoeker', zegt Luk Alloo. 'Maar als je het achteraf bekijkt, moet je toegeven dat hij zijn tijd ver vooruit was. Hij heeft de human interest uitgevonden. Zijn slagzin was: “Weg met de -ologen., Wij spraken met gewone mensen. Tegenwoordig wordt er honderd keer ranziger televisie gemaakt dan wij toen deden. Wat is het verschil tussen Koppen en wat wij deden? Hij krijgt, heel erg Vlaams, pas nu een beetje respect.

' Désiré Naessens: 'Voor Paul is de journalistiek altijd het uitgangspunt gebleven, niet het effect. Hij wilde weten hoe mensen in mekaar zaten, hij voerde die gesprekken vanuit een oprechte belangstelling, met veel respect. Deontologie was voor ons belangrijk, we sprongen daar niet lichtzinnig mee om. Zal ik eens zeggen waar wij ons aan stoorden? Dat al die andere programma's anonieme getuigen opvoerden: vanachter een masker kan je wat dan ook vertellen. Bij ons wisten getuigen dat ze door iedereen gezien zouden worden, en thuis konden de mensen hen recht in de ogen kijken.

'Of neem Jan Huyse, rond de eeuwwisseling programmadirecteur bij VTM: 'Je ziet nu al realityreeksen over thema's die hij al lang geleden heeft opgevoerd: Je bent wat je eet, bijvoorbeeld. Wel, Paul had zwaarlijvige mensen al opgevoerd in zijn documentaire. En wat hij deed, heeft sindsdien niemand meer zo goed gedaan. Bij VTM zouden ze wellicht een gat in de lucht springen als ze een tweede Paul Jambers ontdekten.

'Sterker nog, niet alleen zijn medestanders van toen blijven hem verdedigen, er zijn zelfs critici die hun mening grondig hebben bijgesteld. Siegfried Bracke, bijvoorbeeld. 'Ik ben indertijd, toen de concurrentie met VTM hoog oplaaide, erg scherp geweest voor Paul', vertelt hij. 'Wel, ik heb daar spijt van. Want Paul heeft echt heel knappe dingen gemaakt. Hij ging in de clinch met de old school. Eigenlijk ben ik ondertussen zelf in zekere zin “verjamberst,, ja. (lacht) Vroeger zou ik dat verschrikkelijk hebben gevonden, maar nu niet meer.

'Iedereen Jambers
Heel Vlaanderen lijkt intussen stilaan 'verjamberst'. Jambers stuurde zijn zonen, en ook een paar dochters, het Vlaamse medialand in. En niet in onbenullige functies: Jan Segers is programmadirecteur bij de VMMA, Kristine Willems werd hoofd externe producties bij VT4/Vijf TV, Kristof Brackx is creatief directeur van het productiehuis Kanakna. De lijst is nog véél langer. Zelfs de krant De Morgen ontsnapte niet aan het virus: ex-Jambers-journalist Bart Van Doorne is er al anderhalf jaar lang hoofdredacteur.

En zo gingen ook de recepten van 'Pieken Paultje' Vlaanderen rond, zelfs nadat hij, een paar jaar geleden, zijn productiehuis voor een smak geld had verkocht. Naessens: 'Wat ik bij Paul leerde, is nog altijd een basis. Dat is een van zijn mooie kwaliteiten: hij nam de tijd om mensen op te leiden, ik monteer nog altijd volgens zijn methode.

'Segers: 'Paul had een heel eigenzinnige visie: geen muziek, geen voice-over, niks opnieuw doen. Dat soort dingen. Je kon niet voor hem werken als je hem daar niet voor de volle honderd procent in volgde.

'De lijst programma's die minstens voor een deel de mosterd halen bij Jambers, is erg lang. Zijn productiemaatschappij zette er zelf trouwens heel wat in de steigers, zoals De Pfaffs, Hete kussen uit Salou of Boer zkt. vrouw. In het reality- en docusoapgenre is allicht iedereen door hem beïnvloed.

'Het probleem is dat Jambers en zijn adepten nooit zo ver konden gaan als wij bij In de gloria', zegt Jan Eelen. 'Als zij iemand filmden die in een fanfare speelde, dan hoopten ze dat die zo vals mogelijk speelde. Ik vond dat altijd erg pervers. Maar bij In de gloria konden we dat allemaal waarmaken. Wat is er, op een doodsmak na, het ergste dat je kan overkomen tijdens een benjisprong? In je broek kakken. Wel, bij ons gebeurde dat. (lacht) Wij werkten met acteurs, dáár konden ze niet tegen op. Of ik iets van Jambers geleerd heb? Hoe het zeker niet moet. Bij Man bijt hond proberen we de mensen met respect te behandelen.

'Het belet niet dat de invloed van Jambers nauwelijks overschat kan worden. Of zoals Walter Zinzen het uitdrukt: 'Paul heeft de strijd gewonnen, wij niet.'